طول عمر انسان یک فنوتیپ پیچیده است که تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله رژیم غذایی، فعالیت بدنی، شیوه های زندگی و شرایط محیطی قرار می گیرد. اگرچه عوامل غیرژنتیکی نقش مهمی در طول عمر انسان دارند اما محققان علم ژنتیک معتقدند که بیش از ۵۰ درصد تفاوت طول عمر انسان ها به تفاوت های ژنتیکی آنها وابسته است و همیشه در تلاش برای کشف رازهای ژنتیکی فرایند پیری بوده اند.
ژنی که به تازگی به عنوان ژن طول عمر معرفی شده است فوکسو 3 آ نام دارد. این ژن عضوی از خانواده ی ژنی فوکسو ( شامل ۳ ژن فوکسو 3 آ ،فوکسو 1 آ و فوکسو 4 ) است که پروتئین حاصل از ترجمه آنها از دسته عوامل دخیل در رونویسی ژن ها هستند و به دلیل وجود یک دُمین با سر چنگکی در همه ی آنها، به این نام شناخته می شوند.
در بررسی که سال ۲۰۰۵ برای مطالعه ی ژن های دخیل در اُبیسم( چاقی مرضی) بر روی پلی مورفیسم این خانواده ی ژنی در جمعیت های کُره ای صورت گرفته شد ۳ شکل برای فوکسو1 آ ، ۷ شکل برای فوکسو 3 آ و ۶ نوع برای فوکسو 4 گزارش شد.
پروتئین های خانواده ی فوکسو به دنبال اتصال هورمون انسولین به گیرنده اش در غشای سلول، که سبب به راه افتادن واکنش های آبشاری فسفریلایون پروتئن های مختلف می شود، فسفریله شده، اجازه ی ورود به هسته را می یابند.
پروتئین های فوکسو در هسته ی سلول سبب تنظیم رونویسی ژن های موثر در متابولیسم می شوند. همچنین در عملکرد عامل رهاسازی فاکتور های رشد دخالت می کنند. این پروتئین ظاهراً در تنظیم آپاپتوزیس از طریق دخالت در رونویسی ژن های پی۵۳ و بیم نقش دارد.
از این رو خانواده ی پروتئین های فوکسو در بسیاری از عملکردهای سلول از جمله تمایز، تکثیر سلولی، متابولیسم، کنترل حیات و مرگ سلولی نقش دارد.
فوکسو 3 آ از ژن های جذاب و مورد توجه در مطالعات ژنتیک پیری است. این ژن در انسان بر روی بازوی کوچک کرومزوم شماره ی ۱۳ واقع شده است.
از سال ۱۹۹۰ که نقش فوکسو 3 آ در فرایند پیری کرم ها و مگس ها گزارش شد، بررسی نقش و تنوع آن در انسان مورد توجه ویژه قرار گرفت.
سپتامبر سال گذشته یک تیم تحقیقاتی به سرپرستی برادلی جی ویلوکس نتایج تحققات خود بر روی تنوع ژنتیکی مرد های آمریکایی ژاپنی الاصل با میانگین سنی ۹۵ سال را در مجله ی پی ان ای اس به چاپ رساندن. و این فرضیه را مطرح کردند که تنوع در ژن فوکسو 3 آ بر روی متوسط عمر انسان اثر مثبت دارد.
گروه تحقیقاتی «بررسی سلامت در دوران پیری» از مرکز تحقیقات زیست شناسی مولکولی بالینی دانشگاه کریستین آلبرت آلمان با بررسی نمونه ی دی ان ای گرفته شده از ۳۸۸ مرد صد ساله ی اروپایی و مقایسه ی آن با نمونه دی ان ای حاصل از ۷۳۱ مرد جوان، فرضیه وجود رابطه بین فوکسو 3 آ و طول عمر را تایید کردند. نتایج تحقیقات آنها هفته ی گذشته (۲ فوریه) در نشریه ی دانشگاه کیل به چاپ رسیده است.
پرفسور آلموت نبیل سرپرست این گروه تحقیقاتی در تائید رابطه ی بین فوکسو 3 آ و طول عمر، بیان می کند که برای رفع شبهات نتیجه، علاوه بر جمعیت آلمانی مورد بررسی، آزمایشات مشابهی در پاریس بر روی جمعیت های فرانسوی صورت گرفت. وی عنوان می کند مقایسه نتایج حاصل از مطالعه ی جمعیت فرانسوی تائید کننده ی یافته ها است.
ژنوتیپ های مختلفی از فوکسو 3 آ در بین جمعیت ها مشاهده می شود که سبب بروز فنوتیپ های متنوع می شود.
در بررسی توالی ژن فوکسو 3 آ یک جایگاه ویژه شناسایی شده است. در این مکان به طور عمده از بین ۴ نوع باز موجود در دی ان ای – آدنین(آ)، گوانین(جی)، سیتوزین(سی)، تیمین(تی) – نوکلئوتید با باز تی حضور فراوانتری دارد.
اما در مردهایی که میانگین سنی ۹۵ سال داشتند (مطالعه تیم دکتر ویلوکس) در جایگاه ویژه ی مذکور دارای باز جی به جای تی در یکی از آلل های ژن فوکسو 3 آ بوده اند.
همچنین محققان دریافته اند که افرادی که حامل ژنوتیپ هتروزیگوت جی/تی هستند ( یعنی در یکی از کرومزوم ها در جایگاه ویژه ژن فوکسو 3 آ دارای جی هستند) دو برابر شانس دارند که ۹۸ ساله شوند و مردهایی که دارای ژنوتیپ هموزیگوت G/G هستند ( یعنی در هر دو کرومزوم شماره ی ۱۳ در جایگاه ویژه ژن فوکسو 3 آ دارای جی هستند) سه برابر شانس دارند که یک قرن زندگی کنند.
در بررسی اخیر مشخص شده است که مردهای با طول عمر بالا، فنوتیپ های مرتبط به سلامت در دوران پیری، شامل کاهش خطر ابتلا به سرطان و بیماری های قلبی عروقی، سلامتی فیزیکی و عقلی و حفظ توانایی کنترل ارادی بدن در سنین بالا را نیز نشان می دهند.
به علاوه ویژگی جالب توجه ای که ژنوتیپ جی سبب می شود، افزایش حساسیت سلول ها به انسولین است. که نشان دهنده ی اهمیت عملکرد انسولین در حفظ حیات سلول و فرد است.
بنابراین بیان اینکه ژن فوکسو 3 آ ، ژن طول عمر است صحیح نیست بلکه باید گفت فوکسو 3 آ تنظیم کننده ی اصلی دسته ای از ژن های موثر در طول عمر است و بسیاری از ژن ها در این امر دخیل هستند.
در صورت که علاقه مند به ژنتیک فرایند پیری باشید در آینده سعی خواهد شد ژن های موثر دیگری را نیز معرفی کنیم.
همانطور که گفته شد این بررسی بر روی مردهای یک قرنی انجام شده است و هنوز این سوال مطرح است که آیا نتایج در مورد زنان هم به همین صورت خواهد بود؟